Yazan: Özge Barata – Renkli Yetenek Anaokulları Uzman Gelişim Psikoloğu
Kendi ebeveynlerinizin sizi yetiştirme şeklini düşündüğünüzde, muhtemelen hatırladığınız şeylerin çoğu onların ebeveynlik tutumları ile ilişkilendirilecektir. Sizler ebeveyn olduğunuzda da, birçok farklı faktörü bir araya getirerek kendi tarzınızı geliştirirsiniz ve bu, çocuklarınızın da kendi çocukluklarına dair hatırlayacağı şeylerin bir parçası olacaktır. Ebeveynlik tutumu, çocuğumuzu büyütürken kullandığımız genel davranış biçimlerimiz olarak tanımlanabilir. Araştırmalara göre ebeveynlik tutumları, çocukların gelişimi ve davranışları ile yakın bir ilişki içindedir. Bu tutumlar; otoriter ebeveyn tutumu, izin verici tutum, duyarsız tutum ve demokratik tutum olarak dört farklı grupta incelenmektedir.
Otoriter veya Disiplinli Ebeveynlik Tutumu
İçerik 👇
Otoriter tarzda hareket eden ebeveynler katı bir disiplin anlayışına sahiptir. Kuralları neden koyduklarını nadiren açıklarlar, ancak çocuklardan bu kurallara sorgusuz bir şekilde uymalarını beklerler. “Çünkü ben öyle söyledim/ istiyorum” demeleri ile meşhurdurlar. Genel anlamda çocuklarından beklentileri yüksektir.
Örnek verelim, Ahmet’in otoriter ebeveynleri vardır. Ahmet okuldan geldiğinde ödevlerine hemen başlaması ile ilgili evde katı bir kural var. Burada duruma uygun bir esneklik şansı yok, kendini yorgun hissetse veya o an yapmak istemese de ödevine hemen başlamak zorunda, ailesi onun yerine karar verir ve Ahmet’le bu konuyu konuşup tartışmazlar. Ahmet’in kendi kendini idare etme becerisine, özerkliğine veya bağımsızlığına saygı duyulmamış olur.
Sonuç olarak, Ahmet de yeteneklerine inanmayan ve kendini geri çeken biri veya ebeveynlerine kendini göstermek için aykırı ve asi davranışlar gösteren biri olacaktır. Gerçek kimliğini tanımak, kendi potansiyelini keşfetmek için bir fırsatı olmayan Ahmet’in karar verme, kendi davranışlarının sorumluluğunu alma, sosyal ortamda kendini net bir şekilde ifade edebilme becerileri ebeveynleri ona fırsat sunmadığından dolayı yeterince gelişemez.
İzin Verici veya Hoşgörülü Ebeveynlik Tutumu
İzin verici ebeveynler genellikle sıcak ve naziktir. Ancak, çocuklarına sınır koymazlar veya iyi davranışlar konusunda kesin beklentileri yoktur. Çocuklarının iyi ve kötü her davranışına karşı yumuşak tutumlar sergileyerek hoşgörülü yaklaşırlar. Çocuk için bir anne babadan ziyade bir arkadaş olarak oradadırlar. Böylece zaman zaman çocuğunun ne yaptığını, yaşına uygun olgunluk gösterip göstermediğinin de farkında olmayabilirler.
Örnek verelim, Duru’nun annesi hoşgörülü ve izin verici bir annedir. Duru’nun okulunda, tüm çocuklara okul sonrası kulüp seçimleri ile ilgilibir form verilir. Duru eve döndüğünde annesi forma bakar ve birçok seçeneğinin olmasının ne kadar güzel olduğunu söyler. Duru yatkın olduğu bir kulübe gitmek istemediğini belirttiğinde, annesi sorgulamaz ve tamam der. Burada annenin Duru’nun düşüncesini hoş karşıladığı ve saygı duyduğu görülse de, durumu sorgulamamış ve belki de ona ihtiyaç duyduğu cesareti vermemiş olur. Sonuç olarak, Duru annesi tarafından desteklendiğini, ancak anlaşılmadığını veya teşvik edilmediğini hissedebilir.
İzin verici tutum ile yetişen çocuklar sınırlarla büyümediği ve isteklerini bağlama göre düzenlemeyi öğrenmediği için ilerleyen zamanlarda her ortamda istediği gibi davranabileceği anlayışını kazanmış olur. İlişkilerini daha benmerkezci olarak tahlil eder ve problem çözmek ile ilgili yöntemler geliştiremezler.
Duyarsız / İhmal Eden Ebeveynlik Tutumu
Duyarsız ebeveynler çocuklarının somut ve soyut ihtiyaçlarını farkında olmayan, ilgi göstermeyen, soğuk duran ve çocuklarına sevgi veya şefkat göstermeyen ebeveynlerdir. Genellikle ev içerisinde sınır koymazlar, çocuğu serbest bırakırlar fakat ihtiyaç duyduğunda da gerekliği sıcaklığı ve ilgiyi göstermezler.
Örnek verelim: Siraç’ın duyarsız ve onu ihmal eden bir babası var. Birlikte evdelerken Siraç babasına sık sık birlikte bir oyun oynama teklifinde bulunsa da babası işi olduğunu belirterek, bir açıklama yapmadan reddediyor ve telefonu ile vakit geçiriyor. Bu süreçte Siraç ev içinde top oynuyor, tablette içeriği kontrol edilmeden videolar izliyor, oyuncakları ile etrafa zarar verebilecek boyutta oyunlar kuruyor ve babası bu durum ile bağlantılı bir eylemde bulunmuyor. Siraç yaptığı davranışlarda sınırlarının olmadığını gördükçe, her ortamda istediği gibi davranabileceğini düşünür, davranışlarını bulunduğu ortama göre düzenleme ihtiyacı hissetmez. Bunun yanında ilgisiz büyüyen çocuklar hak ettikleri ilgiyi almak için sürekli bir çaba göstermeye alıştıklarından, ilerleyen zamanlarda istediklerinin olamadığı durumlar ile karşılaştıklarında kendilerine veya çevrelerine zarar verici tutumlar geliştirebilirler.
Demokratik Ebeveynlik Tutumu
Demokratik tutum, ebeveynliklerde psikologlar tarafından en uygun görülen tutumdur. Ebeveynler demokratik tutumda hareket ettiklerinde, çocuklarını beslemeye odaklanırlar. Onları destekler ve ihtiyaçlarına cevap verirler. Çocuklarına bir şeyler açıklarlar ve onları dinlemek için zaman ayırırlar. Her konuda onlarla aynı fikirde olmasalar da, çocuklarıyla akıl yürütmek ve uzlaşmak ile ilgili çaba gösterirler. Çocuklarının lideri ve rehberi olmalarının yanında önemli kuralları da onlar belirler. Bu kurallar aşırı değil, açık ve tutarlıdır. Çocuklarından beklentileri yüksektir fakat çocukların kendi hedeflerini belirlemelerine izin verir ve bu süreçte onlara yardımcı olurlar. Çocuklarını yapabileceklerinin ötesine zorlamak yerine, başarmalarına yardımcı olmak için sık sık onlarla iletişim kurarlar.
Örnek verelim, “İzin verici veya hoşgörülü ebeveynlik tutumu” örneğinde tanıştığımız Duru ile aynı sınıfta bir başka çocuk düşünelim; adı Bera. Bera kulüp formunu evine götürdüğünde, formu gören anne ve babası Bera ile ne tür bir aktivite yapmak istediğini konuşurlar. Bera’nın fikrini dinledikten sonra bunun onun için iyi bir seçenek olup olmadığına karar verirler. Kararlarını ve neden bu seçeneği seçtiklerini açıklarlar. Sonuç olarak Bera, görüşünün önemli olduğunu bilir, hayatında ne yapacağı ile ilgili karar verebileceğine dair kendine güvenir ve burada aldığı ebeveyn desteğini önemser. Kendini bulunduğu ortama göre düzenlemesi gerektiğinde, çatışmaları çözmek için ebeveynlerinin onunla kullandığı stratejilerin aynısını kullanabilir.
Pek çok araştırma bize gösteriyor ki, demokratik bir ebeveyn olmak, çocuklarda daha yüksek özgüven, sosyal beceri, problem çözme becerileri ve akademik performans ile ilişkili.
