5 Yaş Çocuğu ile Felsefe Yapmak: P4C Nedir? Temel Bilgiler

Birçok ebeveyn, 5 yaşındaki çocuklarıyla anlamlı konuşmalar yapmak isteyince işin aslında zorlandıklarını fark ediyor. Çocuklar genellikle basit sorulara cevap veriyor ve sürekli “neden” diye sorup duruyorlar.

Bu noktada devreye özel bir yöntem giriyor. P4C (Philosophy for Children – Çocuklar İçin Felsefe) yöntemi, 5 yaşındaki çocukların bile felsefi sorular sormasını ve bu sorular üzerinde düşünmesini sağlayan etkili bir yaklaşım.

P4C, çocuklara ne düşüneceklerini değil, nasıl düşüneceklerini öğretmeyi amaçlıyor. Bunu söylemek belki biraz iddialı ama yöntemin özü tam olarak burada yatıyor.

Bu yazıda P4C’nin temel değerlerine, 5 yaşındaki çocuklarla nasıl uygulanabileceğine ve düşünme becerilerinin nasıl geliştiğine göz atacağız. Pratik uygulamalara ve yöntemin dünyadaki yerine dair de birkaç detay paylaşacağım.

5 Yaş Çocuğu ile Felsefe Yapmanın Önemi

Beş yaşındaki çocuklarla felsefe yapmak, onların düşünme becerilerini güçlendiriyor ve merak duygularını canlı tutuyor. Çocuklar zaten doğal olarak sorguluyor; bu süreç onların akademik anlamda da gelişmesini destekliyor.

Felsefi Düşüncenin Çocuk Gelişimindeki Rolü

Felsefi düşünce, 5 yaşındaki çocukların zihinsel gelişiminde bence çok temel bir rol oynuyor. Bu yaşta çocuklar, “Neden?” ve “Nasıl?” gibi soruları sormaya başlıyorlar.

Çocuklar İçin Felsefe yaklaşımı, bu doğal merakı destekliyor. Çocuklar felsefi konular hakkında düşünürken beyinlerinin farklı bölgeleri devreye giriyor; nöral bağlantılar güçleniyor.

Felsefi düşünce süreci çocuklarda yaratıcılığı da artırıyor. Farklı bakış açılarını keşfetmeye başlıyorlar ve özgün fikirler üretmek için cesaret buluyorlar.

Erken Yaşta Sorgulama Alışkanlığının Faydaları

Beş yaşında sorgulamayı öğrenen çocuklar, bilgiyi sorgulamadan kabul etmiyor. “Bu doğru mu?” diye sormayı alışkanlık haline getiriyorlar.

Sorgulama alışkanlığının ana faydaları:

• Bağımsız düşünme yetisi gelişiyor
• Bilgiyi değerlendirme becerisi artıyor
• Özgüven yükseliyor
• Karar verme becerileri güçleniyor

Bu yaşta sorgulamayı öğrenen çocuklar, ileride karşılaştıkları durumları analiz ediyor ve mantıklı sonuçlar çıkarıyor. Böylece daha bilinçli bireyler oluyorlar.

Akademik ve Sosyal Becerilere Katkıları

Felsefe yapan 5 yaş çocuklarında eleştirel düşünme becerileri gelişiyor. Bu da okul öncesi ve ilkokulda başarıya yansıyor.

Çocuklar felsefe yaparken başkalarıyla fikir alışverişi yapıyor. Bu süreç onların sosyal becerilerini güçlendiriyor.

Farklı görüşleri dinlemeyi ve kendi fikirlerini ifade etmeyi öğreniyorlar.

“Çocuklar için felsefe, düşünce yetilerini geliştiren ve özgüvenlerini artıran bir öğrenme yaklaşımıdır.”

P4C Nedir?

Philosophy for Children (P4C), çocukların eleştirel düşünme ve sorgulama becerilerini geliştirmek için 1960’larda Matthew Lipman’ın ortaya attığı bir eğitim yaklaşımı. Çocuklar kendi sorularını soruyor ve felsefi tartışmalara katılıyorlar.

P4C’nin Tanımı ve Kökenleri

P4C, İngilizce “Philosophy for Children” ifadesinin kısaltması. Türkçesi “Çocuklar İçin Felsefe”.

Bu yaklaşım çocukları felsefi düşünmeye yönlendiriyor. P4C’nin temel amacı aslında şöyle:

• Eleştirel düşünme becerilerini geliştirmek
• Yaratıcı düşünmeyi desteklemek
• İşbirlikçi öğrenmeyi teşvik etmek
• Özenli düşünme alışkanlığı kazandırmak

P4C oturumlarında çocuklar filozofların düşüncelerini ezberlemiyor. Onun yerine hikaye, fotoğraf veya video gibi uyaranlar etrafında felsefi problemleri tartışıyorlar.

Bu yöntem özellikle okul öncesi ve ilkokul çocukları için uygun. 5 yaş çocuklarıyla felsefe yapmak gayet mümkün.

Matthew Lipman ve Yöntemin Ortaya Çıkışı

Matthew Lipman, 1960’larda Amerika’da felsefe profesörüydü. Derslerinde öğrencilerinin akıl yürütme becerilerinin eksik olduğunu fark etti.

Lipman şöyle düşündü: “Doğru düşünmeyi öğrenmek için üniversiteye kadar beklemek çok geç.” Bu farkındalık onu P4C pedagojisini geliştirmeye itti.

Ann Sharp ile birlikte çalışan Lipman, yöntemlerini Sokratik Diyalog temeline dayandırdı. Burada:

• Karşıdaki kişiyi hiçbir şey bilmiyormuş gibi varsayıyorlar
• Sorular sorarak düşünmesini sağlıyorlar
• Sorgulama yetisini geliştiriyorlar

1990’larda Karin Murris adlı Alman felsefeci de Lipman’la çalışmaya başladı. Murris sayesinde P4C, okul öncesi çocuklar için de uygulanabilir hale geldi.

Philosophy for Children’in Temel İlkeleri

P4C’de “soruşturan bir topluluk” (Community of Inquiry) oluşturuluyor. Öğretmen ise burada “kolaylaştırıcı” rolünü üstleniyor.

Kolaylaştırıcı ne yapıyor derseniz:

P4C’nin temel ilkeleri şöyle:

• Çocuk merkezli yaklaşım: Çocuklar kendi sorularını sorar
• Demokratik tartışma: Herkes fikrini rahatça ifade edebilir
• Açık uçlu sorgulama: Kesin cevaplar aranmaz
• Birlikte öğrenme: Topluluk olarak düşünülür

Çocukları soru sormaya, düşüncelerini ifade etmeye ve birbirlerini dinlemeye yönlendiriyorlar. P4C, altı yaşından itibaren uygulanabiliyor.

P4C Yönteminin Temel Değerleri

P4C yöntemi dört temel değer üzerine kuruluyor ve soruşturma topluluğu anlayışıyla destekleniyor. Bu değerler, çocukların eleştirel düşünme ve düşünme becerilerini geliştirirken birbirleriyle etkileşim kurmalarını sağlıyor.

4C Yaklaşımı: Yaratıcılık, Eleştirellik, İşbirliği ve Özen

P4C yöntemi dört ana değer üzerine kurulmuş: Caring (Özen), Critical (Eleştirel), Creative (Yaratıcı) ve Collaborative (İşbirlikçi) düşünme becerileri.

Özen gösterme çocukların birbirini dinlemesini ve saygı duymasını içeriyor. Bu değer, çocukların kendilerini daha rahat ifade edebileceği bir ortam yaratıyor.

Eleştirel düşünme çocukların soru sormasını ve kanıtları araştırmasını sağlıyor. Böylece olaylara yüzeyden bakmıyorlar, biraz daha derine iniyorlar.

Yaratıcılık çocukların farklı bakış açıları geliştirmesine zemin hazırlıyor. İşbirliği ise birlikte düşünmeyi, ortak aklı teşvik ediyor.

Soruşturma Topluluğu Kavramı

Soruşturma topluluğu aslında P4C’nin kalbinde yer alıyor. Çocuklar burada birlikte sorular soruyor ve cevapların peşine düşüyor.

Öğretmen bu ortamda “kolaylaştırıcı” rolünü üstleniyor. Doğru cevabı vermek yerine çocukların düşünmesini sağlıyor.

“Soruşturan bir toplulukta çocuklar sorular sormaya, düşüncelerini ifade etmeye ve birbirlerini dinlemeye yönlendirilir.”

Burada her çocuğun fikri değerli. Çocuklar birbirinin düşüncelerini dinleyip yeni sorular üretiyor.

Çocuklar kendi sorularını sormakta özgür. Arkadaşlarının cevaplarını da merak ediyorlar, bu da ortamı daha canlı kılıyor.

5 Yaş Çocuğu ile P4C Uygulamaları

5 yaşındaki çocuklarla P4C çalışmaları biraz daha dikkatli bir ortam ve özenli materyal seçimi gerektiriyor. Bu yaşta kolaylaştırıcının rehberliği çok önemli; hem sınıfta hem evde uygulanabilecek yöntemler var.

Uygun Ortam ve Materyal Seçimi

5 yaşındaki çocuklar için P4C ortamı rahat ve güvenli olmalı. Çocukların birbirini görebileceği bir daire düzeni işleri kolaylaştırıyor.

Temel materyal listesi:

• Görsel hikaye kitapları ve resimli kartlar
• Küçük objeler, oyuncaklar
• Müzik, ses efektleri
• Basit çizim araçları

Dikkat dağıtıcı şeyler ortamda olmamalı. Sessiz bir köşe yeterli, çocuklar zaten 15-20 dakika kadar odaklanabiliyor.

Ortam düzenlemesi için önemli noktalar:

• Rahat oturacakları yerler
• Göz teması kurabilecekleri mesafe
• Doğal ışık alan bir alan
• Onların boyuna uygun mobilyalar

Kolaylaştırıcının Rolü

Kolaylaştırıcı P4C’de öğretmenlikten çok rehberlik yapıyor. 5 yaş çocuklarıyla çalışırken sabır ve destek şart.

Kolaylaştırıcının temel görevleri:

• Açık uçlu sorular sormak
• Çocukların fikirlerini dinlemek
• Tartışmayı yönlendirmek
• Her çocuğun katılımını sağlamak

Kolaylaştırıcı cevap vermiyor, çocukları düşünmeye yönlendiriyor. “Sen ne düşünüyorsun?” ya da “Neden böyle olabilir?” gibi sorularla tartışmayı açıyor.

“5-6 yaş grubu atölyelerinde ‘sakinleş, dinle, duy, anla, üzerinde düşün, yorumla, yeni bir fikir üret, söyle ve diyaloğa geç’ adımları uygulanır.”

Çocukların duygularını da gözlüyor, bazen ara vermek gerekebiliyor.

Sınıfta ve Evde Uygulama Yöntemleri

Sınıfta uygulama:

Sınıfta çocuklar için felsefe genellikle grup halinde yapılıyor. Öğretmen haftada 2-3 oturum planlayabilir, her biri 15-20 dakika kadar sürüyor.

Başlangıçta hikaye okunuyor. Sonra çocuklar hikaye hakkında sorular sorup tartışıyor.

Evde uygulama:

Ebeveynler de günlük hayatta P4C yöntemini kullanabilir. Yemek yerken ya da oyun oynarken felsefi sorular sormak mümkün.

Çocuklar İçin Önerilen Etkinlikler

5 yaş çocukları için P4C etkinlikleri oyun ağırlıklı olmalı. Görsel materyaller çocukların ilgisini çekiyor, bunu inkar edemem.

Önerilen etkinlik türleri:

• Hikaye temelli tartışmalar: Kısa hikayelerden sonra “Bu doğru muydu?” gibi sorular
• Resim yorumlama: Fotoğraf ya da illüstrasyonlar üzerinden sohbet
• Rol yapma oyunları: Farklı karakterlerin yerine geçerek düşünmek
• Müzik ve hareket: Şarkılarla felsefi kavramları keşfetmek

Somut etkinlik örnekleri:

• Dostluğun ne olduğunu oyuncaklarla keşfetmek
• Adaleti oyun kuralları üzerinden tartışmak
• Mutluluğu yüz ifadeleriyle anlatmak
• Cesareti hikaye kahramanları sayesinde anlamak

Bu etkinlikler çocukların düşünme becerilerini geliştirmeye yardımcı oluyor. Aynı zamanda konuşma ve dinleme yetenekleri de gelişiyor.

Düşünme Becerilerinin P4C ile Gelişimi

P4C yöntemi çocukların zihinsel kapasitesini artırıyor ve eleştirel düşünme ile yaratıcı problem çözme becerilerini güçlendiriyor. Çocuklar bu süreçte sosyal etkileşim ve iletişim konusunda da epey yol alıyorlar.

Eleştirel ve Yaratıcı Düşünceye Katkısı

P4C yöntemiyle çocuklar eleştirel düşünme becerilerini sistemli bir şekilde geliştiriyor. 5 yaşındaki çocuklar olayları sorgulamayı ve farklı açılardan bakmayı öğreniyor.

Çocuklar bu süreçte şunları kazanıyor:

• Soruları analiz etme ve derin düşünme
• Sebep-sonuç ilişkisi kurma
• Farklı bakış açılarını değerlendirme
• Hipotez kurma ve test etme

P4C uygulamalarında çocuklar hikayeler ve sorularla yaratıcı çözümler geliştiriyor. Ezbercilikten uzak, kendi fikirlerini oluşturabiliyorlar.

“Bu yaklaşım, çocukları felsefi kavramlarla tanıştırarak onların düşünce dünyasını genişletmeyi hedefler.”

Yaratıcı düşünce süreci çocukların hayal güçlerini de tetikliyor.

İletişim ve Sosyal Olgunun Güçlenmesi

P4C çocukların iletişim becerilerini güçlendiren etkili bir yol. Grup sohbetlerinde çocuklar düşüncelerini daha net ifade etmeyi öğreniyor.

Sosyal gelişim alanları:

Çocuklar P4C oturumlarında birbirini dinlemeyi ve yapıcı tartışmalar yürütmeyi öğreniyor. Bu deneyim sosyal olgunluklarını artırıyor.

Öğretmen kolaylaştırıcı olarak çocukları soru sormaya teşvik ediyor. Böylece çocuklar hem özgüven kazanıyor hem de grup içinde daha aktif oluyor. Düşünme becerileri de sosyal etkileşimle birlikte gelişiyor.

Türkiye’de ve Dünyada P4C’nin Yaygınlaşması

P4C hareketi dünyada hızla yayılıyor, Türkiye’de de eğitim kurumları bu yöntemi benimsemeye başladı. Ülkemizde resmi akreditasyonlu programlar geliştirilirken, uluslararası alanda farklı yaş gruplarında uygulamalar çeşitleniyor.

Türkiye’de P4C Uygulamaları ve Eğitimleri

P4C Türkiye 2017 Mayıs ayında kuruldu. Kurum, program geliştirme çalışmalarını tamamladıktan sonra 2018 Mart ayında Çocuklarla ve Topluluklarla Felsefe Eğitmen Eğitimleri vermeye başladı.

2019’da işler biraz değişti. P4C Türkiye, uluslararası standartlarda eğitim verdiğini göstermek için Pearson Assured tarafından akredite oldu.

Bu akreditasyon, Türkiye’de çocuklar için felsefe alanında verilen ilk ve tek sertifikasyon olarak kayıtlara geçti. O dönem, gerçekten heyecan vericiydi.

Pandemi sürecinde eğitim modeli değişti. Kurum, Nisan 2020’ye kadar yüz yüze yaptığı eğitimleri çevrimiçi olarak sürdürdü.

Her yıl Pearson Assured kalite standartlarını denetleyip çıtayı biraz daha yükseltiyor. Yani, işler sürekli güncelleniyor diyebiliriz.

“P4C pedagojik yaklaşımının Türkiye’de hızla yaygınlaşmasıyla eğitim alanında da ilgi uyandırmıştır.”

Yenilikçi eğitim sistemlerine açık anaokulları bu uygulamaları hızla benimsedi. Küçük yaştaki çocukların güçlü soru sorma yeteneği, P4C’yi onlar için değerli kılıyor.

Uluslararası Gelişim ve Çeşitli Yaş Gruplarında P4C

P4C hareketi dünyada oldukça yaygın. 1960’ların sonunda Amerikalı Felsefe Profesörü Matthew Lipman bu yöntemi oluşturdu.

Lipman, ezberci eğitim yerine çocukların düşünmesini ön plana çıkardı. Philosophy for Children olarak bilinen bu yaklaşım, sadece çocuklara değil, topluluklara da hitap ediyor.

P4C’nin temel özellikleri:

• Diyalog yoluyla iyi akıl yürütmeyi modelliyor
• Felsefi çalışmaları destekleyen uyarıcı materyaller kullanıyor
• Düşünme, sorgulama ve iletişim becerilerini geliştiriyor

Dewey’nin pragmatizmine yaslanan bu pedagojik yöntem, erken çocukluk ve ilköğretim düzeylerinde öğretmenlerin inisiyatifiyle uygulanıyor. Çocuklar, Plato, Kant, Hegel gibi filozofların öğretilerini ezberlemek yerine, kavramsal sorunlarla topluluk içinde düşünüyor ve felsefe yapıyor.

Sık Sorulan Sorular

P4C uygulamasıyla ilgili en çok merak edilenler genellikle düşünme becerilerinin gelişimi ve uygulama yöntemleriyle ilgili. Veliler ve eğitimciler, yaş grubuna uygun konu seçimi ve doğru metodoloji hakkında sıkça bilgi arıyor.

P4C programı çocuklarda hangi düşünme becerilerini geliştirmeyi amaçlar?

P4C programı çocuklarda eleştirel, yaratıcı, işbirlikçi ve özenli düşünme becerilerini geliştirmeye odaklanıyor. Bu beceriler, çocukların karmaşık problemleri analiz etme ve çözüm üretme kapasitelerini artırıyor.

Program, çocukların akıl yürütme becerilerini güçlendirerek onları daha iyi karar verici haline getiriyor. Sokratik diyalog yöntemiyle çocukların sorgulama yetenekleri destekleniyor.

Çocuklar bu süreçte farklı bakış açılarını değerlendirme ve alternatif çözümler üretme becerileri kazanıyor. Aynı zamanda, kendi düşüncelerini daha açık ifade etmeye başlıyorlar.

Felsefe yaparak çocukların eleştirel düşünme yetenekleri nasıl etkilenir?

Felsefi tartışmalar çocukların varsayımları sorgulama alışkanlığı kazanmasını sağlıyor. Böylece, bilgiyi sorgulamadan kabul etmek yerine analiz etmeye başlıyorlar.

P4C oturumlarında çocuklar farklı görüşleri dinliyor ve kendi fikirlerini yeniden gözden geçirme şansı buluyor. Aslında, fikir değiştirmenin normal bir öğrenme süreci olduğunu anlamaya başlıyorlar.

“P4C yönteminde soruşturan bir topluluk oluşturulur ve çocuklar sorular sormaya, düşüncelerini ifade etmeye yönlendirilir.”

Çocuklar argüman geliştirme ve karşı argüman oluşturma becerilerini ediniyor. Bu yetenekler, günlük yaşamda daha mantıklı kararlar vermelerine gerçekten yardımcı oluyor.

5 yaşındaki çocuklarla felsefe çalışmaları yapılırken hangi konular üzerinde durulmalıdır?

5 yaş grubu çocuklarla felsefe yaparken dostluk, adalet, doğa ve duygular gibi somut deneyimlerle bağlantılı konulara odaklanmak gerekiyor. Bu yaşta, çocuklar soyut kavramları da yavaş yavaş anlamaya başlıyor.

Hikaye kitapları ve görsel materyallerle çocukların ilgisini çekmek daha kolay. “Neden paylaşmak önemlidir?” ya da “Bir arkadaş nasıl olmalı?” gibi sorular, bu yaş grubu için oldukça uygun.

Gündelik yaşamdan örneklerle konuları somutlaştırmak işleri kolaylaştırıyor. Çocuklar bu şekilde felsefi kavramları daha rahat kavrayabiliyor.

P4C sessiyonları ortalama ne kadar sürmeli ve ne sıklıkla düzenlenmelidir?

5 yaş grubu çocuklarla yapılan P4C oturumları 15-20 dakika civarında tutulmalı. Dikkat süreleri kısa olduğu için kısa ve yoğun oturumlar daha etkili oluyor.

Haftada 2-3 kez yapılan oturumlar, çocukların düzenli düşünme alışkanlığı kazanmasını sağlıyor. Çok sık yapılan oturumlar ise ilgiyi azaltabiliyor; dengeyi bulmak önemli.

Her oturumun başında kısa bir hatırlatma yapmak, önceki konuyla bağlantı kurmayı kolaylaştırıyor. Çocukların enerjik olduğu saatler seçilirse, verimlilik de artıyor.

P4C metodolojisini uygularken velilerin ve öğretmenlerin rolü nedir?

Öğretmenler P4C oturumlarında kolaylaştırıcı olarak öne çıkar. Doğru cevapları vermek yerine doğru sorular sormaya odaklanırlar.

Tartışmanın akışını sıkı sıkıya kontrol etmezler; çocukların kendi yollarını bulmasına rehberlik ederler. Bu yaklaşım bazen sabır ister ama ortaya çıkan fikirler gerçekten şaşırtıcı olabiliyor.

Veliler ise evde çocuklarıyla felsefi sohbetler yaparak bu becerileri güçlendirebilir. *”Bugün ne düşündün